Ngày 25/8, Trường Đại học Luật TP.HCM phối hợp cùng Hội Doanh nhân trẻ Việt Nam và Hội Doanh nghiệp xanh TP.HCM (HGBA) tổ chức Hội thảo khoa học quốc gia với chủ đề “Thể chế kiến tạo – Khơi thông dòng chảy phát triển”. Hội thảo là diễn đàn quan trọng để đánh giá những “điểm nghẽn” trong thể chế, chính sách, đồng thời đưa ra các khuyến nghị nhằm tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho khu vực kinh tế tư nhân.
Chính sách pháp luật hình sự và kinh tế tư nhân
Trong tham luận tại hội thảo, TS. Nguyễn Thị Ánh Hồng (Khoa Luật Hình sự, Trường ĐH Luật TP.HCM) đã phân tích vai trò của chính sách pháp luật hình sự trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp tư nhân. Bà cho rằng Bộ luật Hình sự (BLHS) hiện hành còn nhiều hạn chế, chưa thực sự phù hợp với sự phát triển nhanh của nền kinh tế.
Cụ thể, BLHS 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017, 2025) chưa có quy định riêng để bảo vệ các chủ thể kinh tế tư nhân. Mặc dù lần đầu tiên thừa nhận pháp nhân thương mại là chủ thể của tội phạm và mở rộng hành vi tham nhũng sang khu vực ngoài nhà nước, nhưng phạm vi chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân vẫn còn quá hẹp.
Hạn chế trong quy định của BLHS
Theo Điều 76 BLHS, pháp nhân thương mại chỉ chịu trách nhiệm hình sự với 33 tội danh. TS. Hồng nhận định phạm vi này chưa phù hợp với thực tiễn tội phạm hiện nay, bởi nhiều hành vi vi phạm phổ biến trong lĩnh vực kinh doanh, thương mại chưa được bao quát.
Bà dẫn chứng: Khi cá nhân thực hiện tội phạm vì lợi ích của pháp nhân, nếu chỉ truy cứu cá nhân mà không xử lý pháp nhân thì sẽ khó giải quyết triệt để hậu quả, đặc biệt trong việc bồi thường cho bị hại. Điều này có thể tạo “kẽ hở” để pháp nhân lợi dụng cá nhân đứng đầu làm bình phong cho các hoạt động phạm tội.
Trong thực tiễn, nhiều vụ án lớn về lừa đảo chiếm đoạt tài sản, tham ô, tổ chức đánh bạc, tội phạm công nghệ cao đều được thực hiện thông qua hoặc dưới vỏ bọc pháp nhân, nhưng lại không nằm trong phạm vi Điều 76.
Thách thức mới trong bối cảnh kinh tế số
Bên cạnh đó, sự xuất hiện của tài sản số, thương mại điện tử, tài chính số cùng nhiều hình thức phạm tội mới đang đặt ra thách thức lớn cho pháp luật hình sự. Quy định hiện hành chưa theo kịp, gây khó khăn trong việc xác định giá trị tài sản, xử lý vật chứng, cũng như đảm bảo quyền lợi hợp pháp của các bên liên quan.
- Hồng lấy ví dụ từ Bản án số 841/2023/HS-PT ngày 1-11-2023 của TAND Cấp cao tại TP.HCM liên quan đến việc các bị cáo chiếm đoạt Bitcoin. Tòa xác định Bitcoin không phải là tài sản mà chỉ là công cụ trung gian để chiếm đoạt tiền. Cách lập luận này tuy giải quyết được khung hình phạt, nhưng chưa xử lý triệt để vấn đề giá trị tài sản và vật chứng còn lại.
Kiến nghị hoàn thiện pháp luật
Từ phân tích trên, TS. Hồng nhấn mạnh cần mở rộng phạm vi trách nhiệm hình sự của pháp nhân thương mại, đồng thời nhanh chóng bổ sung các quy định mới để theo kịp sự thay đổi của nền kinh tế số. Điều này sẽ giúp bảo vệ tốt hơn quyền, lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp tư nhân, đồng thời tăng cường hiệu quả đấu tranh phòng chống tội phạm trong lĩnh vực kinh tế.
